شناسایی پوشش گیاهی هر منطقه اساس مطالعات اکولوژیک را تشکیل داده که در مدیریت واحدهای زیست محیطی نقش مهمی ایفا می کند. هدف این مطالعه معرفی گونه های درختی و درختچه ای منطقه کجور (نوشهر) در قالب واحدهای رویشی می باشد. در این بررسی در ابتدا واحدهای شکل زمین بر روی نقشه های توپوگرافی 1:25000 تفکیک گردید. در هر واحد زمینی در ابتدا جنگل گردشی صورت گرفت. سپس یک قطعه نمونه با توجه به شرایط توده با ابعاد مختلف انتخاب گردید. در درون هر قطعه نمونه درختان و درختچه ها شناسایی شده و بر اساس شرایط فیزیونومی در هر واحد شکل زمین، واحدهای رویشی تعیین شد. در نهایت 42 گونه درختی و درختچه ای در مناطق مورد مطالعه در کجور شناسایی گردید. در مجموع در 131 واحد زمینی تفکیک شده بر اساس سه عامل ارتفاع از سطح دریای آزاد، جهت دامنه و درصد شیب، 215 واحد گیاهی تشخیص داده شد. از بین این واحدها در تعداد 21 واحد گونه غالب اول و دوم به ترتیب راش و ممرز می باشد، که این تیپ بیشتر در ارتفاع 1100-2200 متر از سطح دریا و در اکثرجهات جغرافیایی مشاهده می شود. همچنین در 18 واحد گونه بلندمازو و لور ، در 13 واحد گونه بلندمازو و راش ، در 9 واحد گونه راش و بلندمازو، در 8 واحد گونه بلندمازو و ممرز و در 7 واحد گونه راش و لور به ترتیب به عنوان گونه غالب اول و دوم مشخص شدند. تیپهای درختی و درختچه ای در هر منطقه بر اساس ارتفاع از سطح دریا، جهت دامنه و درصد شیب تعیین شد. نتایج نشان می دهد که گسترش گونه های جنگلی، نوع آمیختگی آنها و تیپهای تشکیل یافته در منطقه مورد بررسی تحت تاثیر عوامل فیزیوگرافیک قرار دارد. با افزایش ارتفاع از سطح دریا، توده ها از نظر ترکیب گونه ها و تراکم و همچنین کیفیت پایه ها از شرایط مطلوب تری برخوردار هستند. همچنین در دامنه های شمالی به علت برخورداری از شرایط مطلوب از نظر رطوبت و خاک، توده های مرغوب بیشتر حضور داشته، در حالی که در دامنه های جنوبی بیشتر توده های مخروبه استقرار یافته است.

مطالعه فلوریستیکی از موثرترین روش ها برای آگاهی از ظرفیت های زیستی و نیز مدیریت و حفاظت از ذخایر ژنتیکی گیاهی در سیستم های اکولوژیکی است. شهرستان زنجان منطقه ای کوهستانی با وسعتی برابر6763 کیلومترمربع و با میانگین ارتفاع 1663 متر از سطح دریا است. مناسب بودن شرایط بوم-شناختی، رویشگاه های متنوع و منابع آبی مناسب دلیل تنوع مطلوب پوشش گیاهی در این شهرستان است. برای بازنمایی تنوع گونه های درختی و درختچه ای چوبی در این شهرستان، بخش مرکزی آن با وسعت 2/2600 کیلومترمربع انتخاب شد. بهمنظور شناسایی گونههای گیاهی درختی و درختچه ای، بررسی شکل رویشی و کورولوژی این گیاهان، نمونه های درختی و درختچه ای این منطقه با روش مرسوم مطالعات فلوریستیک جمع آوری و با استفاده از منابع معتبر آرایه شناسی گیاهی شناسایی شدند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 122 گونه درختی و درختچه ای چوبی متعلق به 76 سرده و 39 تیره گیاهی وجود دارد. تیره های گل سرخیان با 29 گونه و زیتونیان با 9 گونه در مجموع 15/31 درصد از کل گونه ها را شامل می شوند. مزوفانروفیت ها (7/37 درصد) و میکروفانروفیت ها (79/32 درصد) شکل های زیستی غالب منطقه به روش رانکیه هستند. عناصر رویشی ایرانی-تورانی از مهم ترین گروه های کورولوژیک موجود در منطقه بر اساس دیدگاه زهری بوده است. در منطقه مورد مطالعه، Prunus lycioides به عنوان یکی از گونه های انحصاری ایران شناسایی گردید.

منطقه سیستان که همواره با پدیده هایی نظیر خشک سالی های دوره ای و کم آبی مواجه بوده خسارات جبران ناپذیری به منابع حیاتی ازجمله پوشش گیاهی نیز واردشده است. با توجه به اینکه آگاهی از عکس العمل گونه های گیاهی به خشکی باهدف حفظ و احیاء بیولوژیکی اکوسیستم منطقه بسیار ضروری است. در این پژوهش به بررسی تأثیر خشک سالی بر گونه های گزشاهی، بید و اکالیپتوس پرداخته شد. روند خشک سالی با استفاده از شاخص خشک سالی هواشناسی SPI بیانگر دوره ترسالی در سال های 1366 تا 1376 و دوره خشک سالی در سال 1377 تا 1388 در منطقه مطالعه هست. میزان تغییرات تراکم گونه های گزشاهی، بید و اکالیپتوس در داخل پلات های m 50 × m 50 نیز طی دو دوره ترسالی و خشک سالی در دشت سیستان بررسی شد. آزمون تجزیه واریانس دومتغیره نشان دهنده تأثیر معنی دار پارامترهای خشک سالی و گونه پرتراکم گیاهان موردمطالعه است. اگرچه خشکی سبب کاهش تراکم هر سه گونه شده است، اما گونه های درختی نسبت به گونه درختچه ای گز آسیب بیشتری دیده اند. البته پایه های درخت بید که در سال های نرمال به لحاظ دسترسی به رطوبت از وضعیت مطلوبی برخوردار بوده و عمق ریشه دوانی کمتری در مقایسه با گونه درختی اکالیپتوس داشته اند، در شرایط خشک سالی به مراتب زودتر از پایه های اکالیپتوس تحت تأثیر قرارگرفته و خشک شده اند.

فنولوژی (ظهورشناسی) زمان وقوع و توالی پدیده هایی را که به صورت ادواری در زندگی موجود زنده رخ می دهد، بررسی می کند. نحوه بروز این پدیده ها باعث ایجاد الگوهای رفتاری ظهورشناسی می شود. علی رغم اهمیت ظهورشناسی و کاربردهای گسترده دانستن موسم ظهور پدیده ها(فنوفاز) تاکنون مطالعات محدودی درزمینه ظهورشناسی گونه های چوبی در ایران صورت گرفته است. پژوهش حاضر به منظور شناخت و تعیین موسم ظهور پدیده ها و توالی آنها، بررسی الگوهای رفتاری ظهورشناسی والگوهای ظهورشناختی روی 35 گونه چوبی مثمر و غیرمثمر واقع در شمال شرقی شهر اصفهان طی سال های 81-83 انجام گردیده است. مشاهدات مربوط به تغییرات برگ، گل، میوه، جوانه، پوست و تغییرات رنگی هر گونه در دوره های هفتگی یا یک هفته در میان ثبت گردید. تجزیه و تحلیل نمودارهای حاصل از جداول مشاهدات ظهورشناختی نشان می دهد که با توجه به شرایط اقلیمی و محیطی عرصه مطالعاتی برای هر یک از پدیده های اوج گل دهی و ظهورسه مولفه گل، برگ و میوه دو نوع الگوی رفتاری مشاهده می شود. هم چنین سه نوع الگوی رفتاری دوام میوه و خزان برگ و الگوهای ظهورشناسی چهار نوع درگل و سه نوع در برگ و نیز سه نوع توالی وقایع ادواری به طور مقایسه ای قابل تشخیص است. تقویم های گل دهی و خزان نیز تدوین گردید.

آگاهی از وضعیت تنوع زیستی می تواند راهنمایی برای مدیریت بهتر اکوسیستم باشد. تنوع گونه ای زیاد با حفاظت بهتر می تواند پایداری اکولوژیکی اکوسیستم را تضمین کند. هدف پژوهش پیش رو، شناسایی و بررسی تنوع گونه های درختی و درختچه ای منطقه گویجه بِل شهرستان اهر و ارزیابی اثر عامل های فیزیوگرافی بر آن بود. نمونه برداری به صورت منظم-تصادفی با شبکه ای به ابعاد 200 ×150 متر و با 48 قطعه نمونه دایره ای شکل 314 متر مربعی انجام شد. در هر قطعه نمونه، فهرست کلیه گونه های درختی و درختچه ای همراه با ارزش های فراوانی-غلبه بر اساس مقیاس براون بلانکه ثبت شد. نتایج نشان داد که درمجموع، 13 گونه چوبی در منطقه وجود داشت. ازملک (Smilax excelsa) بیشترین درصد حضور (39 درصد) و تنگرس (Rhamnus sp. ) کمترین درصد حضور (0/04 درصد) را در قطعات نمونه داشتند. تراکم در قطعه نمونه از 10 تا 110 پایه از گونه های مختلف متغیر بود. دو گونه بومی جنگل های ارسباران (کرب و هفت کول) در این منطقه مشاهده شد. هفت کول به طور غالب در جهت های غربی و کرب در جهت های شرقی حضور داشت. اثر اصلی شیب بر شاخص های تاکسا، سیمپسون، شانون-وینر و مارگالف معنی دار نبود، در حالی که اثرات اصلی جهت بر شاخص تاکسا در سطح اطمینان 99 درصد و بر دیگر شاخص ها در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار بود. مقدار کلیه شاخص های تنوع در جهت غربی بیشتر بود. نتایج مربوط به خوشه بندی ترکیب پوشش گیاهی، نتایج مربوط به مقایسه شاخص های تنوع سایت-ها را تأیید کرد. شاخص های تاکسا و مارگالف دارای بیشترین ضریب تغییرات بودند، بنابراین در سایر پژوهش ها و نیز ارزیابی اثر مدیریت و پایش تغییرات پوشش گیاهی، استفاده از شاخص های مذکور توصیه می شود. بر اساس نتایج این پژوهش، زیاد بودن شیب و تنوع زیستی منطقه مورد مطالعه، زمینه حفاظت و قرق منطقه را فراهم می کند.

مقدمه و هدف: کاهش تنوع زیستی، افزایش گونه های مهاجم و تغییرات اقلیمی از مسائل چالش برانگیز این قرن است که سبب کاهش تنوع گیاهی و تاثیرات منفی بر پایداری و ثبات بوم­سازگان­ ها مانند جنگل ها شده ­است. وضعیت فعلی جنگل های ارسباران با توجه به تخریب ها و دخالت های انسانی سال های اخیر دستخوش تغییرات زیادی بوده و ارزیابی تنوع زیستی در سطح کل منطقه جنگلی ارسباران ضروری به نظر می رسد تا با بررسی آن، از وضعیت ترکیب و تنوع گونه ای فعلی جنگل آگاه و به بهبود شرایط توده های جنگلی کمک کرد. هدف از این پژوهش ارزیابی و تعیین تنوع گونه ای درختی و درختچه ای جنگل های ارسباران با استفاده از شاخص های تنوع زیستی و طبقه بندی توده های جنگلی بر اساس اندازه شباهت گونه ای آنها است.مواد و روش ها: جنگل های کوهستانی پهن برگ ارسباران واقع در شمال غرب ایران جزء ناحیه اصلی اروپ- سیبری و زیر ناحیه هیرکانی هستند که جزو نه ذخیره گاه بیوسفر ایران است. اگرچه این جنگل ها حفاظتی هستند اما فعالیت های شدید انسانی در چند دهه گذشته، سیمای ظاهری، ترکیب و ساختار جنگل های ارسباران را به شدت تغییر داده است. برای انجام این پژوهش با استفاده از روش نمونه برداری دو مرحله ای، 12 توده جنگلی در سطح کل جنگل های ارسباران با پراکنش و توزیع مناسب توده ها در رویشگاه ها، تیپ های جنگلی و گرادیان های ارتفاعی مختلف به صورت تصادفی انتخاب و در داخل آنها به روش منظم– تصادفی، 347 قطعه­نمونه ثابت دایره ای شکل سه و 10 آری آماربرداری  و مشخصه های درختان اندازه گیری شد. سپس بر اساس داده های برداشت­شده، ترکیب گونه ای، پراکنش قطری، متوسط سطح مقطع و تراکم در هکتار، ارتفاع درختان و درصد پایه های شاخه زاد و دانه زاد برآورد شدند. برای ارزیابی تنوع زیستی از شاخص های غنای مارگالف و منهنیک، شاخص های یکنواختی پایلو و هیپ و شاخص های تنوع شانون- وینر و سیمپسون استفاده شد. سپس برای طبقه بندی بر اساس شباهت یا عدم شباهت گونه ای بین توده های جنگلی از شاخص جاکارد استفاده شد و دندروگرام حاصل از طبقه بندی توده ها بر اساس فاصله جاکارد ترسیم شد و با استفاده از آزمون تجزیه واریانس به بررسی تفاوت های آماری بین گروه ها از نظر شاخص های تنوع زیستی پرداخته شد.یافته ها: براساس نتایج، 25 گونه درختی و درختچه ای شناسایی شدند که چهار گونه غالب در توده ها شامل Carpinus spp  با فراوانی 40 درصد، Quercus spp با فراوانی 29 درصد، Juniperus spp با فراوانی 12 درصد و Acer spp با فراوانی 11 درصد بودند. نتایج مشخصه های کمی توده های مورد بررسی نشان داد که جنگل های ارسباران، جنگل های جوان، کم­قطر (میانگین قطر 10 سانتی متر) با تراکم درختی زیاد است که غالب توده ها به صورت شاخه و دانه زاد هستند که دلیل آن می تواند قطع یکسره درختان در گذشته برای زغال گیری در این جنگل ها، قدرت جست دهی زیاد گونه های ممرز و بلوط و دخالت های انسانی باشد. بررسی شش شاخص تنوع زیستی نشان داد که جنگل های ارسباران از نظر غنای گونه ای تقریباً خوب اما یکنواختی بسیار کمی دارند و از نظر تنوع زیستی نیز به نسبت خوب هستند. بر اساس شاخص جاکارد، توده های جنگلی ارسباران به پنج گروه تقسیم شدند که نتایج تجزیه واریانس نشان داد بین شاخص های تنوع در پنج گروه از نظر آماری اختلاف معنی داری وجود داشت. بیشترین مقادیر شاخص های تنوع زیستی مربوط به توده های پهن برگ آمیخته با مقادیر عددی 15/1، 66/0 و 2/1 به ترتیب برای شاخص غنا، یکنواختی و تنوع و کمترین آنها مربوط به توده خالص اوری با مقادیر عددی 28/0، 06/0 و 12/0 به ترتیب برای شاخص غنا، یکنواختی و تنوع به دست آمد. همچنین، بر اساس ضریب تغییرات، شاخص غنای مارگالف، یکنواختی پایلو و تنوع شانون- وینر، بهترین شاخص ها برای منطقه شناخته شدند.نتیجه گیری کلی: براساس نتایج، در منطقه ارسباران تنوع زیستی گونه های درختی و درختچه ای بیشتر متأثر از غنای گونه ای است که نقش مهمی در تغییرات تنوع زیستی منطقه دارد و غالبیت این جنگل ها با دو تا سه گونه سبب کاهش یکنواختی شده است. این پژوهش نشان داد که طبقه بندی گونه های درختی و درختچه ای بر اساس تنوع زیستی و با استفاده از شاخص جاکارد که به خوبی سبب تمایز گروه ها شد، امکان پذیر بوده و می تواند در تصمیمات مدیریتی و حفاظتی کاربرد داشته باشد. بنابراین برای رسیدن به پایداری، لازم است تا به بررسی شاخص های تنوع پرداخته و شاخص هایی که سبب کاهش تنوع زیستی در منطقه شده را مشخص و در راستای بهبود آن برنامه ریزی کرد. اجرای درست برنامه ها به مدیریت حفاظتی صحیح از توده های جنگلی و جلوگیری از حضور دام، جلوگیری از شاخه زنی و قطع پایه های جوان، شناسایی پایه های قطور و ایجاد فضا برای تولید بذر، کاهش جست گروه ها برای فرصت دادن به پایه های بذری و بررسی زادآوری و علل عدم استقرار زادآوری در منطقه بستگی دارد.

فضاهای سبز از موارد جداناپذیر هر شهری هستند و امروزه ضرورت حفظ و توسعه آنها به منظور حفظ کیفیت زندگی و پایداری شهرها بیش از پیش احساس می شود. با این حال، فضاهای سبز برای ایفای نقش مهم خود باید دارای ویژگی های خاصی از جمله تنوع گونه ای، وسعت، پراکنش و موقعیت مناسب باشند. در این تحقیق، غنا و تنوع گونه ای درختی و درختچه ای در بلوار آیت اله کاشانی شهرکرد به عنوان نماینده فضای سبز این شهر مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور، به روش آماربرداری صد در صد، نوع و تعداد تمام درختان و درختچه های موجود در دو طرف و وسط این بلوار شمارش شده و سپس با استفاده از بسته های نرم افزاری Past و Ecological Methodology شاخص های غنای گونه ای مارگالف و منهنیک و تنوع سیمپسون و شانون- وینر محاسبه شدند. نتایج نشان می دهد که غنای گونه ای بر حسب هر دو شاخص مارگالف و منهنیک بسیار پایین (به ترتیب 3.065 و 0.257) ولی تنوع گونه ای و به عبارتی توزیع فراوانی گونه ها بر حسب هر دو شاخص شانون- وینر و سیمپسون در حد مطلوبی است (به ترتیب 2.96 و 0.826). در نهایت، براساس مقایسه با شهرهای مجاور یا با اقلیم مشابه و در نظر گرفتن سرشت اکولوژیک گونه ها تعدادی گونه های درختی و درختچه ای برای افزایش غنای گونه ای فضای سبز شهرکرد پیشنهاد شده است.

گونه های درختی و درختچه ای کاشته شده برخی از خیابان ها، پارک ها و دیگر فضاهای سبز شهر همدان بررسی و شمارش شدند. طی بررسی های انجام شده، جمعا 20 تیره، 32 جنس و 37 گونه جمع آوری و شناسایی شدند. از مجموع 26 گونه درختی کاشته شده، 12 گونه متعلق به عناصر غیر بومی و 14 گونه متعلق به گونه های بومی هستند. از 11 گونه درختچه ای کاشته شده، 9 گونه عنصر غیر بومی و تنها 2 گونه متعلق به گونه های بومی اند. از مجموع 37 گونه مشاهده شده در نقاط مختلف شهر، جمعا 9 گونه بومی و غیر بومی درختی در بسیاری از نقاط شهر، بدون دخالت های مستقیم انسانی توانسته اند به صورت خودرو، رشد کنند. در کنار برخی از گونه های بومی، تعدادی نیز به عنوان گونه های غیر بومی نئوفیت خودرو شده معرفی می شوند که در فهرست زیر با حروف سیاه مشخص شده اند: Acer negundo L.، Ailanthus altissima (Mill.) Swingle، Robinia pseudoacacia L.، Armeniaca vulgaris Lam.، Fraxinus rotundifolia Miller، Juglans regia L.، Morus alba L.، Ulmus minor Miller، Populus nigra L. var. pyramidalis (Pozier) Spach. حضور و پراکندگی عناصر بومی و نئوفیت های خودرو شده درختی در فوق، نشان می دهند که این عناصر توانسته اند، بدون دخالت های مستقیم انسانی، برخی از بیوتوپ های درون شهر همدان را برای ادامه حیات خود انتخاب کنند (به ویژه در محیط های زگتال). نمونه های خودرو شده در فوق، بیان گر این واقعیت هستند که اگر برای این گروه از گیاهان محیط های زیست مناسبی در نظر گرفته شود و تا حدودی به صورت رها شده باقی بمانند و فقط با مراقبت های ویژه، تحت نظارت های انسانی قرار گیرند، میتوان با هزینه های کم تر، محیط های زیست مناسبی را برای گروهی از گیاهان و جانوران ایجاد کرد.